„Despekty za życia, despekty po śmierci’ – to tytuł opowiadania wielunianina dr Jarosława Petrowicza poświęconego Joannie Żubr. To pierwsza kobieta odznaczona orderem Virtuti Militari. Ostatnie lata życia spędziła w Wieluniu, gdzie jest pochowana:
Despekty, czyli takie zniewagi, czasem upokorzenia, czasem próby odebrania dumy kobiecie. To były takie wydarzenia, które na pewno JoannIe Żubrowej przeszkadzały, sprawiały przykrości. Tutaj taki zabieg artystyczny został wykonany, że narratorem jest Joanna Żubrowa, ale ona opowiada niejako z zza grobu, więc nie wiadomo dokładnie czy jest duchem, czy jest tą postacią Joanną Żubrową historyczną, czy jest jeszcze kimś innym, jakąś taką postacią tekstową o tajemniczym sposobie istnienia.
Czyli jest tutaj w tym opowiadaniu pewna niepewność, niejasność.
Dzięki temu to, mam nadzieję, zyskuje. Myślę, że doceniamy Joanne Żubrową przede wszystkim za to, że w polskiej kulturze, w polskiej historii przetarła szlaki właśnie jako ta bohaterka, która otrzymała Order Virtuti Militari, ale trzeba powiedzieć, że takich postaci kobiecych w różnych armiach tamtego czasu było trochę. To znaczy, Polska nie jest tutaj wyjątkowym krajem, były takie bohaterki w armii rosyjskiej, pruskiej, i w armii francuskiej, więc był to pewien taki sposób tych postaci, tych kobiet, które czuły się patriotkami, chciały walczyć o swoją ojczyznę w szeregach wojskowych. Najczęściej one się przebierały najpierw za mężczyzn, ukrywały się pod ubiorem męskim i z czasem dopiero wydawało się, że są kobietami.
Bibliofilskie wydanie 'Despektów…’ ukazało się nakładem Książnicy Zamojskiej w stu numerowanych egzemplarzach.
